νεοτονία

Η διατήρηση της προνυμφικής, δηλαδή της νεανικής μορφής του ώριμου γενετήσια ατόμου. Η ν. είναι μερική ή προσωρινή, όταν, εξαιτίας εξωτερικών παραγόντων, διαπιστώνεται εξελικτική καθυστέρηση, χωρίς το άτομο να φτάσει στην αναπαραγωγική ικανότητα· αντίθετα, είναι ολική ή μόνιμη, όταν σε ένα άτομο γενετήσια ώριμο διαπιστώνεται εξελικτική καθυστέρηση όλων των άλλων ή μερικών οργάνων, με τα οποία το ζώο πρέπει να αναπαραχθεί, αν και βρίσκεται ακόμα στη νεανική ηλικία. Η ν. παρουσιάζεται, για παράδειγμα, στους τερμίτες: προνύμφες των εργατριών τρέφονται κατά ιδιαίτερο τρόπο, έτσι ώστε τα αναπαραγωγικά εμβρυϊκά όργανα φτάνουν στην ωριμότητα, ενώ εξακολουθεί να διατηρείται ο προνυμφικός χαρακτήρας· υπάρχουν έτσι «βασιλείς αναπληρωματικοί ή υποκατάστατα», αντί πραγματικών. Άλλα έντομα (φυλλοξήρες κ.ά.), που δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένα, αν και ικανά να αναπαραχθούν, θεωρούνται ως νεοτονικές μορφές. Στα σπονδυλωτά, η ν. απαντάται μεταξύ των αμφιβίων τα άνουρα παρουσιάζουν μερική ν. στους γυρίνους, που μπορούν να μεγαλώσουν κατά τις διαστάσεις πέρα από το κανονικό, με καθυστέρηση στη μεταμόρφωση, ενώ τα ουρόδηλα (σαλαμάνδρες και τρίτωνες) έχουν ολική και κανονική ν. σε διάφορα είδη, όπως το Αμβλύστομον η τίγρις (Amblystoma tigrinum) που φυσιολογικά αναπαράγεται στην κατάσταση της βραγχιοφόρου προνύμφης, αλλά μερικές φορές φτάνει στην κατάσταση του πνευμονοφόρου ακμαίου ατόμου. Η ν. είναι σταθερή στον πρωτέα των καρστικών σπηλαίων και στους συγγενείς νεκτούρους (Necturus) των καναδικών λιμνών. Από τα πολυάριθμα πειράματα που έγιναν προέκυψε ότι η ν. σχετίζεται με τη δράση των ενδοκρινών αδένων (ιδιαίτερα του θυρεοειδούς), με τις συνθήκες του περιβάλλοντος και την ευαισθησία του οργανισμού, καταστάσεις ανεξάρτητες μεταξύ τους. Νεοτονική μορφή ενός αμβλύστομου του Μεξικού? ανάμεσα στα σπονδυλωτά, το φαινόμενο της νεοτονίας συναντιέται στα αμφίβια.